Kada vidite raskošno žensko telo, uživo ili na slici, ne morate biti veliki poznavalac umetnosti da biste se setili izraza “rubensovska lepotica”. Sigurno ste ga čuli bar jednom u životu. Nastao u 19. veku, ovaj pridev je išao uz žene kakve je nekada slikao Peter Paul Rubens. Najpre je “rubensovska žena” označavao pohotnicu, ciljajući na poznatu sklonost flamanskog baroknog majstora prema aktovima. U novije vreme, sa trendom ispijenih i gotovo anoreksičnih manekenki, podsećati na Rubensove modele dobijalo je podrugljivo značenje, za vlasnicu zaobljenog tela, velikih grudi i bokova – ukratko, za gojaznu ženu. Rubensovu reputaciju kao slikara tela nedavno je ojačao Fejsbuk, čija je cenzura golotinje u njegovim delima izazvala mnoge žalbe, pa i tužbu turističke zajednice Flandrije.
Uprkos tome što su Rubensa njegovi ženski likovi nadživeli za, evo, skoro tri veka, neverovatno je da nikada nije bilo dosledne studije o prikazima žena ovog umetnika. To sada pokušava da ispravi jedna izložba u Londonu.
Postavka u Galeriji slika Dalvič pod nazivom “Rubens i žene” zapravo je mnogo ambiciozniji projekat – namera je da rasprši popularnu zabludu da je Rubens opsesivno slikao samo jedan tip žene – bujne, senzualne i gole. Umesto toga, izložba pokušava da pruži istančani pogled na umetnika koji je naslikao više portreta svojih supruga i dece nego bilo ko drugi u likovnoj istoriji. Cilj londonskih kustosa je da, pomoću dela iz muzeja i privatnih kolekcija, prvi put otkriju svetu raznovrsno i važno mesto koje žene, kako stvarne tako i zamišljene, zauzimaju u univerzumu velikog majstora.
Inspiracija za ovu ideju se našla u velikom broju ženskih figura u Rubensovom opusu, ali i u biografiji umetnika. – Što smo više gledali u Rubensa, čoveka, sve smo više shvatali koliko su žene važne u priči njegovog života – kaže istoričarka umetnosti Ejmi Orok, kustoskinja izložbe.
Opkoljen narudžbinama evropskih dvorova i ambicioznim umetnicima koji su hrlili u njegovu palatu-studio u Antverpenu, Rubens se jednom sam proglasio za „najzaposlenijeg i najmućenijeg čoveka na svetu“. – Pa ipak, i dalje je našao vremena da naslika više od pedeset portreta članova svoje porodice. To nam govori dosta o važnosti koju je pridavao porodičnom životu i svojim najmilijima – primećuje Ben van Beneden, drugi kustos i bivši direktor Rubenshuisa. Raznovrsna paleta remek-dela otkriva suštinske načine na koje su Rubensovi odnosi sa ženama negovali njegovu kreativnost i karijeru – od uloge koju su igrale njegove pokroviteljice i članice porodice do njegove duboke vere, umetničkih uverenja i velikih ljubavi.
Nežni portreti slikareve prve supruge Izabele Brant i njihove ćerke Klare Serene postavljeni su na početak izložbe. Moguće je da su nastali kao spomenici: Izabela je umrla, verovatno od kuge, samo tri godine nakon gubitka Klare, koja je preminula u 12. godini. Izabeline crte lica mogu se uočiti i u Bogorodici, na slici Poklon pred detetom Hristom koji spava, pokazujući kako je umetnik začinio svoje religiozne nazore utiscima iz ovozemaljskog života.
Neke od senzualnih boginja i nimfi na poznim mitološkim slikama, po kojima je Rubens najpoznatiji širokoj publici, podsećaju na njegovu drugu ženu, Helenu Forment. Ta sličnost je primećena još u studiji muzeja u Luvru o nagim aktovima. Ovaj deo opusa je prikazan pored aktova inspirisanih drugim, takođe važnim izvorom: klasičnom skulpturom, kao što je mermerna Venera koja čuči iz 2. veka, a čuva se u Britanskom muzeju.
Ipak, više od obične gole žene, Rubensov „tip“ je zapravo bila žena moćna, energična, čak “muški” hrabra. – On često predstavlja svoje modele na herojski način, na veoma dramatičnom vrhuncu biblijskog ili istorijskog narativa – napominje Orok. Na primer, na slici Dajana koja se vraća iz lova, mišićava grčka boginja pozira umetniku kao da je drevni rimski ratnik.
Poslednji deo izložbe dokazuje da su Rubensove žene bile vezane za dramatiku rata i mira. Umetnik je živeo u senci Osamdesetogodišnjeg rata i zalagao se za mir, kao diplomatski agent vladara Španske Holandije, odnosno Flandrije, koja je bila pod upravom španske grane Habsburgovaca. U tom kontekstu, on je prikazao drevne rimske boginje kao idealizovane „donositeljke mira i obilja“ i „silu koja daje život“, kaže Orok. Nigde to nije jasnije nego u završnom delu izložbe: U Rođenju Mlečnog puta, mit o ženskom stvaranju sveta prikazan je kao izlivanje mleka majke Junone, koje rađa kosmos.
Rubens je, bez sumnje, uživao da slika žensku figuru, posebno u njenom senzualnom i neobučenom izdanju. Međutim, njegove žene nikada nisu samo tela zarobljena muškim pogledom. Naprotiv, one su ponosne i složene heroine, istaknutog karaktera i duhovne težine. Teško je setiti se ijednog drugog muškog umetnika koji je stvorio tako snažne prizore ženske sigurnosti, odlučnosti, posvećenosti i lepote, a naročito moći, čak i onda kada se te žene nađu u opasnosti. Londonska izložba, koja traje do kraja januara 2024, predstavlja njegova remek dela novoj publici, raspravljajući o njima u kontekstu aktuelnih debata oko seksualnosti, moći i feminizma. Stoga se može reći da bi stari majstor, slikajući žene u snazi njihove nagosti, u današnje vreme mogao da bude ikona feministkinja.
Foto: Profimedia
Tekst: M. Đ.
